Դատավորների եվրոպական միությունը (European Association of Judges (EAJ)) հուլիսի 14-ին նամակ է հասցեագրել Հայաստանի Հանրապետության և միջազգային պատկան մարմիններին՝ Հայաստանի դատական իշխանությունում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ, որի բնօրինակը տեղադրված է դատավորների միջազգային միության պաշտոնական կայքում (տե'ս https://www.iaj-uim.org/news/letter-eaj-board-on-armenia/)

Նամակի հայերեն տարբերակը ներկայացվում է ստորև.

 ՀՀ Նախագահ Վահագն Խաչատուրյան 

ՀՀ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյան  

Պետական-իրավական հարցերի մշտական հանձնաժողովի

նախագահ Վլադիմիր Վարդանյան 

Եվրոպայի խորհրդի Գլխավոր քարտուղար Մարիա Պեյչինովիչ Բուրիչ

Արդարադատության հարցերով ԵՄ հանձնակատար Դիդյե Ռեյնդերս

Եվրոպական հանձնաժողովի հարևանության և ընդլայնման բանակցությունների

գլխավոր տնօրինության, բանակցությունների

բաժնի ղեկավար Վասիլիս Մարագոս 

ՀՀ դատավորների միություն

 

Հարգելի՛ տիկնայք և պարոնայք,

Դատավորների եվրոպական միության ներքոստորագրյալ խորհրդի անդամներս տեղեկացվել ենք անդամ միության՝ Հայաստանի դատավորների միության, ինչպես նաև՝ տեղական լրատվամիջոցների հաղորդումներից, տարբեր հայաստանյան դատավորների նկատմամբ իրականացվող կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու վարույթների մասին, որոնցով ենթադրաբար, դիտավորությամբ անարգանքի ու ծաղրի են ենթարկվում Եվրոպական համընդհանուր ընդունված ստանդարտները:

Դատավորները, որոնք կայացրել են որոշումներ, իսկ հետագայում, երբ դրանցով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ նաև` ՄԻԵԴ) կողմից արձանագրվել են մարդու իրավունքների խախտումներ՝ ինչի հետևանքով պետությունը տուգանվել է, ենթարկվել են կարգապահական պատասխանատվության նույնիսկ այն դեպքերում, երբ տույժերի պատճառը օրենքի բացերն են եղել, և հետևաբար դատավորների սխալը չի գործել:

Դատավորների մեկ այլ խումբ ենթարկվել է պատասխանատվության արդարադատության համակարգի թերացումների կամ Բարձրագույն դատական խորհրդի նկատմամբ քննադատության համար: Նույնիսկ բարձր հեղինակություն ունեցող և երբևէ կարգապահական պատասխանատվության չենթարկված դատավորները ենթարկվել են անհամաչափ պատասխանատվության՝ դադարեցվել են նրանց լիազորությունները:

Առավել մտահոգիչ են կարգապահական վարույթների հարուցման և դրանց քննարկման հետ կապված հաղորդումները:

Հաղորդումներից անառարկելիորեն բխում է, որ առկա է բացահայտ արհամարհանք արդար դատաքննության սկզբունքների նկատմամբ:

Դատավորների եվրոպական միության խորհուրդը հարկ է համարում կրկին հղում կատարել նամակին կից՝ 2023 թվականի հունիսի 2-ին Աթենքում Գլխավոր ասամբլեայի կողմից ընդունված հայտարարությանը: Նշվածի հիման վրա Դատավորների եվրոպական միության նախագահական խորհուրդը հիշեցնում է Հայաստանի իրավասու մարմիններին՝ միջազգային և եվրոպական ստանդարտների պահպանման անհրաժեշտության մասին և կոչ է անում հարգել ու հետևողական լինել դրանց կիրառմանը:

Համաձայն կայուն նախադեպային պրակտիկայի՝ ՄԻԵԿ 6-րդ հոդվածը ևս պետք է կիրառելի լինի դատավորների կարգապահական պատասխանատվության ընթացակարգերի նկատմամբ, երբ, մասնավորապես, դրանց արդյունքը կարող է հանգեցնել դատավորների լիազորությունների դադարեցման^[1]: Թե՛ Եվրոպայի խորհրդի նախարարների կոմիտեն^[2] , և թե՛ Եվրոպական դատավորների խորհրդատվական խորհուրդը (ԵԴԽԽ, CCJE) պարտավորեցնում են նման դեպքերի քննությունն իրականացնել  անկախ մարմնի կողմից՝ պահպանելով արդար դատաքննության իրավունքը^[3]:

Արդար դատաքննության իրավունքը ներառում է՝ պաշտպանության և կողմերի հավասարություն, մրցակցության իրավունք, նյութերի ու ապացույցների հասանելիության իրավունք, դրանց ծանոթանալու ու պաշտպանությունը պատրաստելու ողջամիտ ժամկետ ունենալու իրավունք, վարույթին ներկա գտնվելու (լսված լինելու) իրավունք, ներկայացուցչի, փաստաբանի միջոցով ներկայացված լինելու իրավունք, կայացվող որոշումների պատճառաբանվածություն, դռնբաց դատավարություն (առնվազն, եթե հակառակը չի պահանջում կարգապահական պատասխանատվության ենթարկվող դատավորը), պատշաճ՝ օրենքի հիման վրա ստեղծված, դատարանի կողմից գործի քննության և դատարանի մատչելիության իրավունք:

Խնդրահարույց էր դիտվել նաև արդարադատության նախարարի կողմից վարույթ հարուցելու լիազորությունը, ինչը իշխանությունների տարանջատման սկզբունքի ենթադրյալ խախտում է^[4]։

Ենթադրյալ կարգապահական խախտումների բովանդակության առումով երկու սկզբունք անվիճարկելի հստակ և առանցքային են.

Առաջին՝ դատավորները ինչպես մյուս անձինք  ունեն ազատ խոսքի իրավունք։

Երկրորդ՝ սահմանափակումները թույլատրելի են, եթե այդպիսիք նախատեսված են օրենքով և անհրաժեշտ են ժողովրդական հասարակությունում^[5]։ Նույնիսկ այն պարագայում, երբ դատավորի պաշտոնը, զբաղեցրած դիրքը պահանջում են որոշակի զսպվածություն՝ ապահովվելու դատական իշխանության հեղինակությունն ու անաչառությունը, ապա դա չի կարող զերծ պահել դատավորներին դատական իշխանության շուրջ տիրող անարդարությունների մասին բարձրաձայնելուց կամ արդարադատության համակարգում խախտումները մատնանշելուց։ Ավելին՝ այն կարող է դիտվել որպես պարտականություն^[6]։

Միայն այն հանգամանքը, որ ՄԻԵԴ–ը վերանայումների արդյունքում ներպետական դատարանների կողմից կայացրած որոշումներով մարդու հիմնարար իրավունքների խախտում է արձանագրել և պետության համար պարտավորություններ են սահմանվել, ապա դա ինքնին չի նշանակում, թե դատավորը ենթակա է կարգապահական պատասխանատվության. դատավորի սխալը, թերացումը (դիտավորությունը կամ կոպիտ անփութությունը) ենթակա է ապացուցման^[7]։

Օրենքի մեկնաբանությունը, փաստերի կամ ապացույցների բավարարության գնահատումը, բացառությամբ դիտավորության կամ կոպիտ անփութության դեպքերի, չպետք է անվերապահ առաջացնի կարգապահական պատասխանատվություն^[8]:

Վերոհիշյալ զեկույցների պնդումների համաձայն՝ այդ չափանիշները մեծամասամբ անտեսվել են։

Դատավորների եվրոպական միության անունից ևս մեկ անգամ կոչ ենք անում Հայաստանի իշխանություններին՝ անվերապահորեն հետևել վերոհիշյալ եվրոպական չափանիշներին՝ դրանց ոգուն ու նպատակին, և գտնել արդյունավետ ուղիներ ու գործիքակազմ՝ շտկելու ստեղծված իրավիճակը, որում հայտնվել են հիշյալ դատավորները:

Դիմում ենք նաև Եվրոպայի Խորհրդի իրավասու մարմիններին իրականացնել իրավիճակի մոնիթորինգ, որը ամեն դեպքում անվերապահորեն կատարելու է Դատավորների եվրոպական միությունը:

Դատավորների եվրոպական միությունը պատրաստակամ է ըստ ձեր պահանջի տրամադրել ցանկացած լրացուցիչ պարզաբանում և աջակցություն:

Հարգանքով՝

(Ստորագրել են.)

Դատավորների միջազգային միության առաջին փոխնախագահ,

Դատավորների եվրոպական միության նախագահ  Դուրո Սեսա

Դատավորների միջազգային միության փոխնախագահ Միկայել Շյոբերգ

Դատավորների միջազգային միության փոխնախագահ Զաբինա Մատեյկա

Առդիր՝ Հայաստանի Հանրապետությունում դատական իշխանության անկախության վրա ազդեցություն ունեցող մարտահրավերների վերաբերյալ Դատավորների եվրոպական միության հայտարարությունը:

 

[1] ECtHR Reczkowicz v. Poland et alt.)

[2] CM Rekommandation (2010)12 paras 66 to 71

[3] CCJE Opinion 3 paras 58 to74; Opinion 10 para 63

[4] GRECO RC4(2019)21 paras 43-48

[5] ECHR Article 11 para 2

[6] ECtHR Baka v Hungary, CCJE Opinion 24 especially para 46, 58 Commentary on the Bangalore Principles para 156,

[7] Venice Commission Opinion on draft laws on making amendments to the Constitutional Law on the Judicial Code ad to the Constitutional Law on the Constitutional Court CDL-AD(2022)002, paras 47, 48, 89

[8] 8 CM Recommandation (2010)12 para 66, CCJE Opinion 3

 His Excellency

Vahagn Khachsturyan President of the Republic of Armenia 

Honourable Nikol Pashinyan Prime Minister of the Republic of Armenia 

Honourable Vladimir Vardanyan Chairman of the Standing Committee on State

and Legal Affairs of the National Assembly of Republic of Armenia

Her Excellency Marija Pejcinovic Buric Secretary General of Council of Europe

His Excellency Didier Reynders EU Commissioner for Justice

Mr. Vassilis Maragos EU Commission Directorate –General for Neighbouring

and Enlargement Negotiations, Head of Unit 

Association of Armenian Judges

 

Dear Madam, Dear Sirs,

The undersigned Board of European Association of Judges was informed by its member, the Judges' Association of the Republic of Armenia, as well as by several reports in Armenian media about disciplinary proceedings against various Armenian judges in which allegedly widely accepted European standards are deliberately disregarded and ridiculed.

Judges who were involved in decisions that later led to a conviction of the state by the European Court of Human Rights for a violation of human rights were convicted in disciplinary proceedings, even though the reason for the conviction was a legal loophole and thus not a mistake on the part of the judges.

Other judges were sanctioned because of their critical remarks regarding deficits in the justice system or regarding the decisions of the Supreme Judicial Council. Even judges with high reputation and a clean disciplinary record were sanctioned disproportionately with dismissal. Most alarming are the reports dealing with the way disciplinary proceedings are initiated and exercised. Looking at these reports, a blatant ignorance of fair trial principles is evident.

The Board of the EAJ would firstly like to refer once again to the attached declaration adopted by its General Assembly on June 2nd 2023. On this basis, the EAJ Presidential Committee reminds the Armenian authorities of the international and European standards and calls on them to respect and follow these standards.

According to settled case law, the principles of Article 6 ECHR should also apply to disciplinary proceedings if the outcome of the proceedings could be a suspension from the exercise of office. ¹ Both the Committee of Ministers of the Council of Europe² and the Consultative Council of European Judges (CCJE) call for all guarantees of a fair trial by an independent body^{3 .}

Fair trial includes: the right to defence and equality of arms, access to the file and evidence, sufficient time to examine the material and prepare the defence, the right to be present, the right to be represented by a lawyer, reasons for decisions, a public hearing (at least if requested by the judge concerned), the right to an effective remedy before a court.

It was also considered problematic that the proceedings are initiated by the Minister of Justice, which is a possible violation of the separation of powers. ⁴

With regard to the possible content of disciplinary offences, two main principles are crystal clear and fundamental:

Judges, like all other people, have the right to freedom of expression. Restrictions are only possible if they are prescribed by law and necessary in a democratic society. ⁵ Even if the office of a judge requires a certain restraint in order to preserve the authority and impartiality Judges, like all other people, have the right to freedom of expression. Restrictions are only possible if they are prescribed by law and necessary in a democratic society. 5 Even if the office of a judge requires a certain restraint in order to preserve the authority and impartiality. ⁶

The fact that a state is condemned by the ECtHR based on a judicial decision finding a violation of human rights is not sufficient to make a judge liable to disciplinary action. The fault (intent or gross negligence) of the judge must be proven.⁷

The interpretation of the law, the assessment of the facts or the weight of the evidence should not give rise to disciplinary liability, except in cases of intent or gross negligence.⁸

If one follows the allegations in the above reports, most of these standards were not observed.

Representing EAJ, we therefore once again call on the Armenian authorities to fully, and in accordance with its sense and purpose, follow above-mentioned European standards and to find ways and means to improve the aforementioned situation of the judges concerned.

We also ask the competent bodies of the Council of Europe to monitor the situation, which will in any case be done by the EAJ itself.

EAJ stays at your disposal for any further explanations and assistance you would find necessary.

Sincerely,

Duro Sessa First Vice-president of IAJ, President of EAJ

Mikael Sjoberg Vice-president of IAJ,

Sabine Matejka Vice-president of IAJ

Attachment: EAJ Statement on current issues affecting judicial independence in the Republic of Armenia.

1 ECtHR Reczkowicz v. Poland et alt.)

2 CM Rekommandation (2010)12 paras 66 to 71 3 CCJE Opinion

3 paras 58 to74; Opinion 10 para 63

4 GRECO RC4(2019)21 paras 43-48

5 ECHR Article 11 para 2

6 ECtHR Baka v Hungary, CCJE Opinion 24 especially para 46, 58 Commentary on the Bangalore Principles para 156,

7 Venice Commission Opinion on draft laws on making amendments to the Constitutional Law on the Judicial Code ad to the Constitutional Law on the Constitutional Court CDL-AD(2022)002, paras 47, 48, 89

8 CM Recommandation (2010)12 para 66, CCJE Opinion 3

«Հայաստանի վետերան դատավորների միություն» հասարակական կազմակերպությունը հայտարարությամբ է հանդես եկել՝ կոչ անելով Արդարադատության նախարարությանը և ԲԴԽ-ին զերծ մնալ ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված իշխանությունների բաժանման և հավասարակշռման սկզբունքները ոտնահարելուց:

Հայտարարությունը ներկայացնում ենք ամբողջությամբ.

«Վերջին ժամանակներս ՀՀ արդարադատության նախարարության և Բարձրագույն Դատական Խորհրդի կողմից կարգապահական վարույթներով իրականացվող քաղաքականության հետևանքով հանրության մեջ անվստահության մթնոլորտ է ձևավորվում դատական իշխանության անկախության նկատմամբ, որը մտահոգում է ինչպես հանրությանը, այնպես էլ իրավական հանրությանը։

ՀՀ Արդարադատության նախարարությանը և ՀՀ Բարձրագույն Դատական Խորհրդին կոչ ենք անում․

• Տուրք չտալ պատեհապաշտությանը,
• Խստագույնս գործել ՀՀ Սահմանադրությամբ, գործող օրենքներով և այլ իրավական ակտերի պահանջներով, առավելագույնս ապահովելով Դատական իշխանության անկախությունը և ձեռնպահ մնալ ցանկացած միջամտությունից, որը կարող է խաթարել վերջինիս բնականոն գործունեությանը, քանի որ Դատական իշխանության անկախությունը Հայաստանի Հանրապետության որպես  իրավական պետության ստեղծման, զարգացման և հզորացման հիմնասյուներից մեկն է։
• Անհապաղ անհրաժեշտ միջոցներ ձեռնարկել միջազգային կառույցների կողմից  արձանագրված ՀՀ Դատական իշխանության գործունեության ոլորտում  դատարանների և դատավորների անկախությանը խոչնդոտող ամեն տեսակի խախտումները և թերությունները վերացնելու համար։
•  Զերծ մնալ ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված իշխանությունների բաժանման և հավասարակշռման սկզբունքները ոտնահարելուց»,- ասվում է հայտարարության մեջ: