ԽՆԴԻՐ․ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔ – ԱՊՐԱՆՔՆԵՐԻ ՏԵՂԱՇԱՐԺՄԱՆ ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ («DOC MORRIS III»)^[1]

ԳՈՐԾԻ ՓԱՍՏԱԿԱՆ ՀԱՆԳԱՄԱՆՔՆԵՐԸ

Գերմանական իրավունքը Դեղամիջոցների մասին օրենքի (ԴՄՕ) § 78-ի 1-ին մասի 1-ին նախադասությունում նախատեսում է, որ մեծածախ առևտրի ոլորտում կամ դեղատներում վաճառվող դեղամիջոցների գնային սահմանները սահմանվում են Էկոնոմիկայի և էներգետիկայի դաշնային նախարարության որոշմամբ։ Ըստ ԴՄՕ § 78-ի 1-ին մասի 4-րդ նախադասության՝ այդ որոշումը գործում է նաև այն դեղամիջոցների համար, որոնք ներկրվում են Գերմանիա։ Այդ պատճառով գնասահմանման մասին գերմանական կարգավորումը գործում է ինչպես Գերմանիայում գտնվող, այնպես էլ արտասահմանում գտնվող դեղատների համար։ ԴՄՕ § 78-ի 1-ին մասի 1-ին նախադասության հիման վրա Դաշնային նախարարությունն ընդունում է «Դեղամիջոցների գների մասին» որոշումը, որը նախատեսում է, որ արտադրողն իր դեղամիջոցի համար սահմանում է գին, որին հետո ավելացվում է մեծածախ առևտրի հավելավճար և դեղատան հավելավճար։

Գերմանիայում գործող P միությունը ինքնօգնության կազմակերպություն է, որի նպատակը պարկինսոնով հիվանդների և նրանց ընտանիքների կենսապայմանները բարելավելն է։ Միության ներկայացուցիչները նիդեռլանդական DocMorris N.V. առաքող դեղատան հետ բանակցել էին մի բոնուսային համակարգ, որը նախատեսում էր դեղատոմսով տրամադրվող դեղերի ֆիքսված գների զեղչ։ Այդ բոնուսային համակարգի մասին իմանում է նաև Z միությունը, որը՝ իբրև ինքնավերահսկողության հաստատություն, Գերմանիայում հսկողություն է իրականացնում անբարեխիղճ մրցակցության դեմ ուղղված իրավակարգավորումների կենսագործման նկատմամբ։ Z-ը բոնուսային համակարգի իրականացումը դադարեցնելու վերաբերյալ հայց է ներկայացնում իրավասու երկրամասային դատարան։ Դատարանը կասկածներ ունի, թե արդյոք դեղամիջոցների իրավունքում սահմանված ֆիքսված գները համատեղելի են ապրանքների տեղաշարժման ազատության հետ։ Եթե հակասություն չկա, ապա, դատարանի կարծիքով, բոնուսային համակարգը չի կարող արգելվել։

Այդ պատճառով նա նախնական կարգավորման ընթացակարգով^[2] դիմում է Արդարադատության եվրոպական դատարան (ԱԵԴ)՝ հարցնելով, թե արդյոք Եվրոպական միության գործունեության մասին պայմանագրի (ԵՄԳՊ) 34-րդ և 36-րդ հոդվածները պետք է մեկնաբանվեն այն իմաստով, որ դրանք հակադրվում են ազգային այն իրավակարգավորումներին, որոնք նախատեսում են դեղատոմսով տրամադրվող դեղերի ֆիքսված գներ։

Դատավարության շրջանակում Գերմանիայի Դաշնային կառավարությունը ի պաշտպանություն խնդրո առարկա կարգավորման հայտարարում է, որ այն արդարացված է գերմանացի սպառողների առողջության և կյանքի պաշտպանության տեսանկյունից։ Առանց ֆիքսված գների հնարավոր չէ երաշխավորել երկրի ամբողջ տարածքում ապահով և բարձրորակ դեղամիջոցների մատակարարումը։ Հակառակ պարագայում տարբեր դեղատների միջև կծագի գների կործանարար մրցակցության վտանգ, որը կարող է հանգեցնել հատկապես նոսր բնակեցված վայրերում «դեղատների մահվան»։ Եվ, վերջապես, հատկապես ծանր հիվանդների համար անընդունելի կլինի անձամբ ուսումնասիրել ու պարզել, թե ո՛ր դեղատանն են իրենց համար անհրաժեշտ դեղամիջոցներն առաջարկվում ամենաէժան գնով։ Իր փաստարկների համար Դաշնային կառավարությունը չի ներկայացնում գիտականորեն հիմնավորված տվյալներ։

Ի՞նչ որոշում կընդունի ԵՄ դատարանը։

ԴՄՕ § 78

(1) ¹Էկոնոմիկայի և էներգետիկայի դաշնային նախարարությունը լիազորվում է, համաձայնեցնելով Դաշնային նախարարության հետ, իսկ այն դեղամիջոցների դեպքում, որոնք նախատեսված են կենդանիների համար, համաձայնեցնելով Սննդի և գյուղատնտեսության դաշնային նախարարության հետ, Բունդեսռաթի համաձայնությամբ իր որոշմամբ

1. սահմանել այն դեղամիջոցների գնային սահմանները, որոնք մատակարարվում են մեծածախ առևտրի ոլորտ, դեղատներ կամ անասնաբույժներին՝ վերավաճառքի համար։ ...

⁴Դեղամիջոցների գների մասին որոշումը, որն ընդունվել է սույն մասի առաջին նախադասության հիման վրա, գործում է նաև այն դեղամիջոցների համար, որոնք § 73-ի 1-ին մասի 1-ին նախադասության 1a կետի համաձայն ներկրվում են սույն օրենքի գործողության ոլորտ։

ԼՈՒԾՈՒՄ

ԱԵԴ-ը երկրամասային դատարանի կարծիքը կհաստատի, եթե նախնական կարգավորման վարույթը թույլատրելի է, և միութենական իրավունքը պետք է մեկնաբանել երկրամասային դատարանի ներկայացրած իմաստով։

Ա․ Նախնական կարգավորման վարույթի թույլատրելիությունը^[3]

I. ԱԵԴ-ի իրավասությունը

ԵՄԳՊ 267-րդ հոդ. 1-ին մասի համաձայն՝ նախնական կարգավորման վարույթում որոշում ընդունում է սկզբունքորեն Արդարադատության եվրոպական դատարանը։ Առաջին ատյանի դատարանի իրավասությունը՝ ըստ ԵՄԳՊ 256-րդ հոդ 3-րդ մասի, այստեղ չի ծագում։

II. Իրավասու դիմումատուն

Նախնական կարգավորման վարույթում իրավասու դիմումատու է «անդամ պետության դատարանը» (ԵՄԳՊ 267-րդ հոդ. 2-րդ մաս)։ Գերմանական երկրամասային դատարանը օրենքի հիման վրա ստեղծված դատարան է, որը մշտական հիմունքներով իրականացնում է պարտադիր արդարադատություն և կոչված է որոշումներ ընդունելու իրավական պետության սկզբունքի պահանջներին համապատասխանող դատաքննության արդյունքում՝ անկախ դատավորների միջոցով։ Ուստի երկրամասային դատարանն իրավասու դիմումատու է։

III. Դիմումի առարկան

Համաձայն ԵՄԳՊ 267-րդ հոդ. 1-ին մասի՝ նախնական կարգավորման վարույթում դիմումի պիտանի առարկա է ԵՄ պայմանագրերի^[4] ինչպես նաև դրանց հիման վրա ընդունված երկրորդային իրավունքի^[5] մեկնաբանման, ինչպես նաև ԵՄ մարմինների կամ հաստատությունների^[6] գործողությունների վավերության և մեկնաբանման վերաբերյալ հարցը։

ԵՄԳՊ 267-րդ հոդվածի դրույթը չի նախատեսում հարցը ձևակերպելու որևէ հատուկ ձև։ Բայց հարցը պետք է ձևակերպել ընդհանուր, քանի որ ԱԵԴ-ը չունի առանձին դեպքերի վերաբերյալ որոշումներ ընդունելու իրավասություն։ Ոչ մի դեպքում հարցը չպետք է վերաբերի ազգային իրավունքի մեկնաբանմանը. ազգային իրավունքի մեկնաբանումը ԱԵԴ-ի իրավասությունից դուրս է։

Այստեղ դիմող երկրամասային դատարանն ընդհանուր ձևով հարց է տվել ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի ճիշտ մեկնաբանման մասին։ Դիմումի առարկան, այսպիսով, ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի մեկնաբանումն է, այնպես որ ներկայացված հարցը դիմումի պիտանի առարկա է ԵՄԳՊ 267-րդ հոդ. 1-ին մասի a կետի իմաստով։

IV. Դիմումում բարձրացված հարցի էական նշանակությունն ազգային դատարանի որոշման համար

Համաձայն ԵՄԳՊ 267-րդ հոդ. 2-րդ մասի՝ դիմող դատարանը պետք է ԱԵԴ-ի ակնկալվող որոշումն «անհրաժեշտ համարի» իր սեփական վճռի կայացման համար։ Ինչպես արդեն երևում է ԵՄԳՊ 267-րդ հոդ. 2-րդ մասի բառացի տեքստից, ազգային դատարանի համար ունեցած էական նշանակությունը գնահատվում է դիմումատու դատարանի տեսանկյունից և ԱԵԴ-ի կողմից չի ստուգվում։ Էական նշանակությունը ժխտվում է միայն ակնհայտ չարաշահումների, հիպոթետիկ հարցերի և դիմումում բարձրացված հարցի ու ելակետային վեճի միջև կապի ակնհայտ բացակայության դեպքերում։

Քանի որ երկրամասային դատարանն անհերքելիորեն կարծում է, որ բոնուսային համակարգի վերաբերյալ վեճի լուծման համար կարևոր է պարզել ֆիքսված գների մասին իրավակարգավորման համապատասխանությունը միութենական իրավունքին, ուստի դիմումում բարձրացված հարցը էական նշանակություն ունի նրա վճռի համար՝ համաձայն ԵՄԳՊ 267-րդ հոդ. 2-րդ մասի։

Այսպիսով, նախնական կարգավորման վարույթը թույլատրելի է՝ համաձայն ԵՄԳՊ 267-րդ հոդվածի։

Բ․ Դիմումում բարձրացված հարցի պատասխանը^[7]

Երկրամասային դատարանի հարցին ԱԵԴ-ը կպատասխանի, որ ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածը պետք է մեկնաբանել այն իմաստով, որ այն հակադրվում է ազգային իրավակարգավորմանը, որը ֆիքսված գին է նախատեսում դեղատոմսով տրամադրվող դեղամիջոցների համար, եթե այդ կարգավորումը խախտում է ապրանքների տեղաշարժման ազատությունը՝ համաձայն ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի։ Դա իր հերթին այդպես է, եթե շոշափվում է ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի կիրառման ոլորտը, ֆիքսված գնի մասին ազգային կարգավորումը սահմանափակում է ապրանքների տեղաշարժման ազատությունը, և այդ սահմանափակումը (միջամտությունը) արդարացված չէ։

I. ԵՄԳ 34-րդ հոդվածի կիրառման ոլորտը

ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի կիրառման ոլորտը ներառում է ԵՄ-ապրանքները՝ ԵՄԳՊ 28-րդ հոդ. 2-րդ մասի իմաստով։ Դրանք բոլոր ֆիզիկական առարկաներն են, որոնք ունեն դրամական արժեք և կարող են լինել իրավաչափ առևտրային գործարքի առարկա։^[8] Դրանք նաև պետք է արտադրված լինեն անդամ պետություններում կամ դրանցում գտնվեն ազատ շրջանառության մեջ։^[9]

Դեղամիջոցները ֆիզիկական առարկաներ են, որոնք բժշկի նշանակման հիման վրա իրավաչափորեն վաճառվում են սպառողներին՝ գերմանական իրավունքում սահմանված ֆիքսված գնով, ու այդպիսով գտնվում են միութենական ներքին շուկայում ազատ շրջանառության մեջ։

Այնուհետև պետք է առկա լինի պետական միջոցառում։ Դա նույնպես առկա է ԴՄՕ § 78-ի կարգավորման տեսքով։

Եվ, վերջապես, պետք է առկա լինի նաև անդրսահմանային կապ։ Դա նույնպես առկա է, քանի որ ֆիքսված գնի մասին կարգավորումը վերաբերում է նաև ԵՄ մյուս անդամ պետություններից ներկրվող դեղերին։

Այսպիսով, ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի կիրառման ոլորտը շոշափվում է գերմանական կարգավորմամբ։

II. Սահմանափակումը

Ֆիքսված գների համակարգը պետք է լինի ապրանքների տեղաշարժման ազատության սահմանափակում (միջամտություն)։

1. Ներկրման քանակական սահմանափակման առկայությունը («քվոտավորում»)

Քանի որ ֆիքսված գների համակարգով դեղերի ներկրման քանակակազմ չի սահմանվում, ուստի առկա չէ քանակական սահմանափակում ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի 1-ին տարբերակի իմաստով։

2. Համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառումը

Այստեղ միայն հնարավոր է միջամտություն ներկրման սահմանափակմանը համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառման ձևով՝ ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի 2-րդ տարբերակի իմաստով։ Դրա ներքո հասկացվում է անդամ պետության ցանկացած միջոցառում կամ կարգավորում, որն ունակ է անմիջականորեն կամ միջնորդավորված կերպով, փաստացի կամ պոտենցիալ կերպով խոչընդոտելու ներմիութենական առևտուրը (այսպես կոչված Dassonville-բանաձև)։^[10]

Այստեղ պետք է արձանագրել, որ ավանդական դեղատներն սկզբունքորեն կարող են իրենց հաճախորդներին տեղում սեփական աշխատակիցների միջոցով ավելի լավ խորհուրդներ տալ և երաշխավորել անհրաժեշտ դեղերի տրամադրումը, քան առաքող դեղատները։ Քանի որ առաքող դեղատներն իրենց ծառայությունների սահմանափակ առաջարկով դեղերի նման տրամադրում պատշաճ կերպով երաշխավորել չեն կարող, ուստի պետք է ելնել նրանից, որ գնային մրցակցությունը նրանց համար կարող է լինել մրցակցության ավելի կարևոր գործոն, քան ավանդական դեղատների համար, որովհետև դրանից է կախված, թե արդյոք նրանք անմիջական մուտք կունենան գերմանական շուկա և այնտեղ մրցունակ կմնան։^[11]

Այդ պատճառով դեղերի վաճառքի միասնական գին սահմանելը, ինչպես դա նախատեսված է գերմանական իրավակարգավորման մեջ, ավելի ուժեղ ազդեցություն է ունենում մեկ այլ անդամ պետությունում գտնվող դեղատների, քան Գերմանիայում գտնվող դեղատների վրա։ Դրանով կարող է մյուս անդամ պետություններում արտադրվող դեղերի մուտքը գերմանական շուկա ավելի մեծ խոչընդոտների հանդիպել, քան ներպետական դեղերինը։

Ըստ այդմ՝ սկզբունքորեն առկա է համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառում։

3. Dassonville-բանաձևի սահմանափակումը

Dassonville-բանաձևի հիման վրա համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառումները շատ լայն են հասկացվում։ Դրա համար համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառման հասկացությունը ԱԵԴ-ի հետագա պրակտիկայում հստակեցվեց ավելի սահմանափակ իմաստով (այսպես կոչված Keck-բանաձև)։^[12] Ըստ դրա՝ այլ ադամ պետություններից ներկրվող ապրանքների նկատմամբ այն ազգային իրավակարգավորումների կիրառումը, որոնք սահմանափակում կամ արգելում են վաճառքի որոշակի պայմաններ, ի վիճակի չէ խոչընդոտելու անդամ պետությունների միջև առևտուրը,

• եթե այդ իրավակարգավորումները գործում են բոլոր շահագրգիռ տնտեսավարողների համար, որոնք իրենց գործունեությունն իրականացնում են կոնկրետ անդամ պետության ներսում, և
• եթե դրանք իրավական և փաստացի տեսանկյունից նույն կերպ են ազդում ներպետական ապրանքների և մյուս անդամ պետություններից ներկրվող ապրանքների շրջանառության վրա։

ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի նպատակը թույլ չտալն է, որ ԵՄ անդամ պետություններում արտադրված ապրանքների ներկրման համար գոյություն ունենան աննպաստ պայմաններ։ Այդ պատճառով ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի դրույթը խոսում է քանակական սահմանափակմանը համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառումների մասին, որոնց հետևանքը, այնուամենայնիվ, ներկրվող ապրանքների հստակ քանակն է (քանակակազմը)։ Նորմի նպատակը չի ներառում վաճառքի պայմանները։ Վաճառքի սահմանափակումները, որոնք գործում են առանց տարբերության, հենց քանակակազմեր չեն նախատեսում։ Դրանք կարգավորում են կա՛մ վաճառքի ժամանակը, կա՛մ դրա ձևը։ ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածը պետություններին պարտավորեցնում է վերացնել ներկրվող ապրանքների համար աննպաստ պայմանները, բայց նրանք պարտավոր չեն ստեղծել ներկրման համար բարենպաստ պայմաններ։ Վաճառքի պայմանները չեն վերաբերում այն հարցին, թե արդյոք ապրանքը կարող է ներկրվել, այլ վերաբերում են այն հարցին, թե ինչպես կարող է վաճառվել ներկրված ապրանքը։

Ըստ այդմ՝ Keck-բանաձևի հիման վրա պետք է տարբերել, մի կողմից, «ապրանքներին վերաբերող» կարգավորումները, և, մյուս կողմից, «վաճառքի որոշակի պայմանները»։ Եթե ապրանքներին վերաբերող կարգավորումները մեծ մասամբ ներառվում են ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի կարգավորման ոլորտի մեջ, ապա ապրանքների իրացմանը վերաբերող կարգավորումները, վերևում նշված նախապայմանների առկայության դեպքում, հակառակը, չեն ներառվում։

Այստեղ խոսքը մի ազգային կարգավորման մասին է, որի առարկան որոշակի ապրանքների համար գներ սահմանելն է։ Գնակարգավորումը նախատեսվում է ոչ թե հենց ապրանքների կոնկրետ տեսակի առնչությամբ, այլ միայն դրանց վաճառքը խրախուսելու ձևի առնչությամբ, այնպես որ նման կարգավորումը՝ իբրև վաճառքի պայման, սկզբունքորեն չի մտնի ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածի կիրառման ոլորտի մեջ։

Բայց վաճառքի այս պայմանը միայն այն դեպքում իբրև համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառում չի ընկնի ԵՄԳ 34-րդ հոդվածի արգելքի տակ, եթե ֆիքսված գնի կիրառումը նաև փաստացի կներգործի առանց տարբերության։ Բայց քանի որ այն, ինչպես ներկայացվեց, բացասաբար է ազդում մյուս անդամ պետություններում արտադրված ապրանքների և գերմանական շուկա դրանց ներկրման վրա, ուստի չի գործում առանց տարբերության, այնպես որ դա վաճառքի անխտրական պայման չէ, որը, ըստ Keck-բանաձևի, չէր համարվի միջամտություն։^[13]

Հետևաբար, առկա է միջամտություն համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառման ձևով։

III. Արդարացումը

Միջամտությունը, սակայն, արդարացված է, եթե առկա է արդարացնող հիմք, և դրա վրա հիմնված միջոցառումը համաչափ է։

1. Արդարացնող հիմքերը՝ ըստ ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածի

ա) Ըստ ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածի՝ արդարացված են այն միջամտությունները, որոնք անդամ պետությունների կողմից ձեռնարկվում են հանրության շահերից բխող որոշակի հիմքերով, հատկապես մարդկանց առողջության ու կյանքի պաշտպանության նկատառումներով։

Հանրային առողջության ոլորտում ազգային միջոցառումների առնչությամբ ԱԵԴ-ը բազմիցս որոշել է, որ պայմանագրով պաշտպանվող արժեքների ու շահերի թվում մարդկանց առողջությունն ու կյանքը զբաղեցնում են ամենաբարձր տեղը։ Անդամ պետությունների գործն է որոշել, թե նրանք ինչքան բարձր մակարդակով են ուզում երաշխավորել բնակչության առողջությունը և ինչպես են հասնելու այդ մակարդակին։ Քանի որ այդ մակարդակը տարբեր անդամ պետություններում կարող է տարբեր լինել, ուստի անդամ պետություններն այդ հարցում ունեն գնահատման ազատություն։ Հատկապես կարևոր բժշկական նպատակներով երկրի կանոնավոր մատակարարումը երաշխավորելու անհրաժեշտությունը կարող է ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածի շրջանակում արդարացնել ներմիութենական առևտրաշրջանառության դեմ ստեղծված խոչընդոտները, քանի որ այդ նպատակը ծառայում է մարդկանց առողջության ու կյանքի պաշտպանությանը։

Դեղամիջոցների մասին գերմանական օրենսդրության ֆիքսված գների համակարգը ծառայում է գերմանացի բնակչությանը ապահով և որակապես բարձրակարգ դեղամիջոցների մատակարարումը երաշխավորելուն։ Այդ համակարգը պետք է մասնավորապես ապահովի, որ առաքող դեղատները գների կործանարար մրցակցություն չստեղծեն, ինչը կհանգեցնի հատկապես գյուղական և նոսր բնակեցված վայրերում ավանդական դեղատների անհետացման, քանի որ նշված բնակավայրերը նրանց համար կդառնան նվազ գրավիչ։ Միայն ավանդական դեղատները կկարողանան երաշխավորել հրատապ դեպքերում ապահով ու որակապես բարձրակարգ դեղամիջոցների մատակարարումը, անհատական խորհրդատվությունը և տրամադրված դեղերի արդյունավետ վերահսկողությունը։

Գերմանական կառավարության այս գնահատականը չի անցնում նրա գնահատման ազատության սահմանները։ Դեղատոմսով տրամադրվող դեղերի համար ֆիքսված գին սահմանվում է մարդկանց առողջությունն ու կյանքը պաշտպանելու նպատակով։

բ) Հարցական է, սակայն, թե արդյոք ֆիքսված գների համակարգը համաչափ է։

Թեև ապահով և որակապես բարձրակարգ դեղամիջոցների մատակարարումը երաշխավորելու նպատակն սկզբունքորեն ընկնում է ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածի գործողության տակ, բայց մի կարգավորում, որը կարող է սահմանափակել պայմանագրով երաշխավորված հիմնական ազատությունը, ինչպիսին ապրանքների տեղաշարժման ազատությունն է, կարող է միայն այն դեպքում արդարացվել, եթե պիտանի է երաշխավորելու հետապնդվող լեգիտիմ նպատակի կենսագործումը և ավելի հեռուն չի գնում, քան անհրաժեշտ է այդ նպատակին հասնելու համար։^[14]

աա) Մարդկանց առողջության ու կյանքի պաշտպանությունը լեգիտիմ նպատակ է։

բբ) Բացի դրանից, ֆիքսված գների համակարգը պիտի պիտանի, այսինքն՝ նպատակին ծառայող լինի։ Ընդ որում, ազգային պետական մարմինների պարտականությունն է յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում ներկայացնել դրա ապացույցները։ Այդ պատճառով այն արդարացնող հիմքերը, որոնք վկայակոչում է անդամ պետությունը, պետք է նախապես ստուգվեն իրենց պիտանիության և անդամ պետության ձեռնարկած միջոցառման համաչափության տեսանկյունից, ինչպես նաև պետությունը պիտի ճշգրիտ տվյալներ ներկայացնի իր միջոցառումը հիմնավորելու համար։ Ըստ այդմ՝ ազգային դատարանը, եթե մի ազգային կարգավորում ստուգում է այն տեսանկյունից, թե արդյոք այն ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածով արդարացված է մարդկանց առողջությունն ու կյանքը պաշտպանելու համար, պետք է վիճակագրական տվյալների, առանձին կետերով սահմանափակված տվյալների կամ այլ միջոցների օգնությամբ օբյեկտիվորեն ստուգի, թե արդյոք անդամ պետության կողմից ներկայացված ապացույցները ողջամիտ գնահատման արդյունքում թույլատրում են հետևություն անել, որ ընտրված միջոցները պիտանի են հետապնդվող նպատակների կենսագործման համար, և արդյոք հնարավոր է այդ նպատակներին հասնել այնպիսի միջոցառումների օգնությամբ, որոնք ապրանքների տեղաշարժման ազատությունն ավելի քիչ են սահմանափակում։^[15]

Հարցական է, թե արդյոք գերմանական կարգավորումն արդարացնելու համար ներկայացված փաստարկները բավարարում են նշված պահանջները։

(1) Զուտ պնդումներից բացի գերմանական կառավարությունը ոչ մի ապացույց չի ներկայացրել, թե դեղատոմսերով տրամադրվող դեղամիջոցների համար միասնական գներ սահմանելու միջոցով որքանով ավելի լավ աշխարհագրական տեղաբաշխում կարող է երաշխավորվել Գերմանիայում ավանդական դեղատների համար։

(2) Բացի դրանից, չկա վտանգ, որ ավանդական դեղատները գների մրցակցության պատճառով դեղամիջոցների ավելի նվազ պաշար կունենան կամ դեղամիջոցների ավելի փոքր ընտրություն կառաջարկեն։ Հակառակը, պետք է ենթադրել, որ ավանդական դեղատները սպասվող մրցակցության պատճառով պատրաստ կլինեն ավելի բարձրորակ սպասարկման՝ մրցակցությանը դիմանալու համար։ Ավելի վատ մատակարարման վտանգ ամեն դեպքում չկա։ Բացի դրանից, պետք է արձանագրել, որ գնային մրցակցությունը նպաստավոր է հաճախորդների համար, որովհետև այն հնարավոր կդարձնի Գերմանիայում դեղատոմսերով տրամադրվող դեղերն առաջարկել ավելի մատչելի գներով, քան դրանք կոնկրետ պահին սահմանվում են անդամ պետության կողմից։

(3) Պետք է այնուամենայնիվ հաշվի առնել, որ հիվանդը, որն առողջական վատ վիճակում է գտնվում, չպետք է ստիպված լինի շուկայի վերլուծություն իրականացնել, որպեսզի գտնի այն դեղատունը, որը որոնվող դեղն առաջարկում է ամենամատչելի գնով։ Դրա դեմ խոսում է սակայն, որ մարդու առողջությանը սպառնացող փաստացի վտանգի առկայությունը պետք է գնահատվի ոչ թե ընդհանուր դատողությունների միջոցով, այլ վերաբերելի գիտական հետազոտությունների հիման վրա։ Գերմանական կառավարության ներկայացրած շատ ընդհանուր դատողությունները ոչ մի կերպ չեն բավարարում մարդկանց առողջությանը սպառնացող փաստացի վտանգի առկայությունն ապացուցելու համար, որն իբր պիտի առաջանա այն պատճառով, որ սպառողը կարող է փորձել ձեռք բերել դեղատոմսով տրամադրվող դեղամիջոցներ ավելի էժան գնով։

Այսպիսով, դեղատոմսով տրամադրվող դեղերի համար ֆիքսված գին սահմանելն արդարացված չէ ըստ ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածի։

2. Արդարացման չգրված հիմքը (Cassis de Dijon)

Բայց հարցական է, թե արդյոք արդարացման գրված հիմքերի փոխարեն կարգավորումը կարող է արդարացվել արդարացման չգրված հիմքով։ Ըստ ԱԵԴ-ի այսպես կոչված Cassis-բանաձևի՝^[16] Միության ազատ ներքին առևտրի խոչընդոտներն արդարացված են, եթե այդ խոչընդոտը հարուցող ազգային կարգավորումները հայրենական և արտասահմանյան ապրանքների համար գործում են առանց տարբերության և անհրաժեշտ են հանրության բարօրության պարտադիր պահանջմունքները բավարարելու համար։

Cassis-բանաձևն սկզբունքորեն կիրառելի է միայն այն դեպքում, երբ ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածը կիրառելի չէ։ Սակայն այստեղ շոշափվում էր մարդկանց առողջության ու կյանքի հանրային շահը, որը ներառված է ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածի կիրառման ոլորտի մեջ։

Եթե անգամ ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածն ու Cassis-բանաձևը զուգահեռաբար կիրառելի համարվեն, ապա հանրության բարօրության այլ պարտադիր պահանջմունքների հիման վրա ձեռնարկված միջամտությունը կրկին պիտի լինի համաչափ։ Ինչպես ցույց են տալիս վերևի հիմնավորումները, դա այդպես չէ։

Միջամտության արդարացումը հնարավոր չէ նաև Cassis-բանաձևի միջոցով։ Ու քանի որ արդարացման համար չի կարելի վկայակոչել նաև ԵՄ Հիմնական իրավունքների խարտիայի հիմնական իրավունքները,^[17] ուստի ֆիքսված գների համակարգի միջոցով ապրանքների տեղաշարժման ազատության սահմանափակումն արդարացված չէ։

ԱՐԴՅՈՒՆՔԸ

ԱԵԴ-ը դիմումում բարձրացված հարցին կպատասխանի, որ ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածը պետք է մեկնաբանել այն իմաստով, որ այն հակադրվում է ֆիքսված գների մասին գերմանական կարգավորմանը։

Հուշում. Համալսարանում ապրանքների տեղաշարժման ազատության վերաբերյալ խնդիր լուծելիս լուծման մեջ պետք է պարտադիր երևան ԱԵԴ-ի կողմից ճանաչված երեք բանաձևերը՝

• Dassonville-բանաձևը՝ որպես համարժեք ազդեցություն ունեցող միջոցառումը սահմանելու ելակետ,
• Keck-բանաձևը՝ որպես միջամտության լայն հասկացության սահմանափակում և
• Cassis-բանաձևը՝ որպես արդարացման լրացուցիչ հնարավորություն՝ ԵՄԳՊ 36-րդ հոդվածի կողքին։

ՕԳՏԱԳՈՐԾՎԱԾ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՑԱՆԿ

• Deutsche Arzneimittelpreisbindung gilt nicht für holländische Versandapotheke, EuGH, Urt. v. 19. 10. 2016 – C-148/15, PharmR 12/2016, 494-498.
• Hapka, Sebastian, Die Rolle des Vorabentscheidungsverfahrens in der europäischen Verfassungsaufsicht, GVRZ 1/2023, S.2 ff.
• Sommer, Christian, Preisbindung von verschreibungspflichtigen Arzneimitteln ist Unionsrechtswidrig (Doc Morris III), Gerichtshof, Uer. V. 19.10.2016 – C-148/15, RÜ 12/2016, S.794-798.
• Հովհաննիսյան, Գոռ, Եվրոպական իրավունք (մաս I) – Հիմնական հարցեր և Եվրոպական միության կազմակերպական կառուցվածքը, Դատական իշխանություն 10-12 (280-282)/2022, էջ92-100։
• Հովհաննիսյան, Գոռ, Եվրոպական իրավունք (մաս II) – Իրավունքի աղբյուրներն ու իրավաստեղծումը միութենական իրավունքում, Դատական իշխանություն 1-3 (283-285)/2023, էջ108-117։
• Հովհաննիսյան, Գոռ, Եվրոպական իրավունք (մաս III) – Հիմնական իրավունքների խարտիայի հիմնական իրավունքները, Դատական իշխանություն 4-9 (286-291)/2023, էջ123-134։
• Հովհաննիսյան, Գոռ, Եվրոպական իրավունք (մաս IV) – Հիմնական ազատությունները, Դատական իշխանություն 10-12 (292-294)/2023, էջ123-134։
• Հովհաննիսյան, Գոռ, Համաչափության սկզբունք, Պետություն և իրավունք 1(92)/2022, էջ47-61։

 

[1] Խնդրի հիմքում ընկած է Արդարադատության եվրոպական դատարանի 19.10.2016 թ. թիվ C-148/15 վճիռը։ Վճռի գերմաներեն տեքստը տես Deutsche Arzneimittelpreisbindung gilt nicht für holländische Versandapotheke, EuGH, Urt. v. 19. 10. 2016 – C-148/15, PharmR 12/2016, S. 494-498։

[2] Այս ընթացակարգը նախատեսված է ԵՄԳՊ 267-րդ հոդվածում։ Գերմաներենում այն կոչվում է Vorabentscheidungsverfahren։ ԵՄ-ում սահմանադրական վերահսկողության ոլորտում նախնական կարգավորման վարույթի դերի մասին տես Hapka, GVRZ 2023, 2 ff.

[3] Խնդրի լուծման սկզբում միշտ պետք է ստուգել կոնկրետ վարույթի թույլատրելիությունը։ Եթե դատարան ներկայացված դիմումը չի բավարարում թույլատրելիության՝ ստորև ներկայացվող նախապայմանները, ապա ԱԵԴ-ը դիմումը մերժում է իբրև անթույլատրելի դիմում։

[4] ԵՄ պայմանագրերի բնութագիրը տես Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 1-3 (283-285)/2023, էջ 109-111։

[5] Երկրորդային իրավունքի մասին տես Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 1-3 (283-285)/2023, էջ 111-115։

[6] ԵՄ մարմինների և հաստատությունների մասին տես Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 10-12 (280-282)/2022, էջ 96-100։

[7] Նախնական կարգավորման վարույթը չի ճանաչում դիմումի «հիմնավորվածություն» բառի իսկական իմաստով, ինչպես որ այն կա մյուս վարույթներում։ Այդ պատճառով չի կարելի դիմումի թույլատրելիությունից հետո ստուգել դրա հիմնավորվածությունը։ «Դիմումի հիմնավորվածություն» հասկացությունն այս վարույթում ընդհանրապես չպիտի գործածվի։

[8] Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 10-12 (292-294)/2023, էջ 184։

[9] Preisbindung von verschreibungspflichtigen Arzneimitteln ist Unionsrechtswidrig (Doc Morris III), Gerichtshof, Urt. v. 19.10.2016 – C-148/15, RÜ 12/2016, 794, 795.

[10] Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 10-12 (292-294)/2023, էջ 180։

[11] ԵՄԳՊ 34-րդ հոդվածը պարունակում է միջամտության հատուկ հասկացություն, որը դժվար է նկարագրել «խտրականություն» կամ «սահմանափակում» հասկացություններով, ինչպես դա արվում է մյուս հիմնական ազատությունների դեպքում։

[12] Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 10-12 (292-294)/2023, էջ 181։

[13] ԱԵԴ-ն իր որոշման մեջ այս հարցը չի քննարկում։ Համալսարանում խնդիր լուծելիս, սակայն, այս կարճ արձանագրումը պարտադիր է՝ հիշատակելով Keck-բանաձևը։

[14] Ուշադրություն դարձրեք, որ համաչափության ստուգումն այստեղ շեղվում է հայկական իրավունքում համաչափության ստուգումից։ ԱԵԴ-ը որպես կանոն չի ստուգում չափավորությունը։ Միջոցի ու նպատակի ընդհանուր գնահատումն ավելի շուտ տեղի է ունենում անհրաժեշտության շրջանակում։ Հայկական իրավունքում համաչափության ստուգման մասին տես Հովհաննիսյան, Պետություն և իրավունք 1 (92)/2022, էջ 47-61։

[15] Ազգային օրենսդրի գնահատման լայն ազատությունը ԱԵԴ-ը զգալիորեն սահմանափակում է համաչափության սկզբունքի նեղ մեկնաբանմամբ։ Նա սահմանափակող ազգային կարգավորման պիտանիությունն ապացուցելու բեռը դնում է ազգային օրենսդրի վրա և միայն գիտականորեն հիմնավորված տվյալներն է ճանաչում որպես ապացուցման միջոցներ։

[16] Տես Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 10-12 (292-294)/2023, էջ 183։

[17] Հիմնական իրավունքների խարտիայի հիմնական իրավունքների մասին տես Հովհաննիսյան, Դատական իշխանություն 4-9 (286-291)/2023, էջ 123-134։

Խնդիրը՝ Հագենի համալսարանի գերմանական և եվրոպական սահմանադրական և վարչական իրավունքի, ինչպես նաև միջազգային իրավունքի ամբիոնի դոցենտ, Սաքսոնիայի փաստաբանների պալատի անդամ, փաստաբան, ի.գ.դ. (Բեռլին), կառավարման գիտությունների մագիստրոս (Շպայեր) Գոռ Հովհաննիսյանի: