- Պարոն Խունդկարյան, կարևորելով հասարակության իրազեկվածությունը դատական համակարգի գործունեության հիմնական ուղղությունների վերաբերյալ, կխնդրեի ներկայացնել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի 2018 թվականի այն որոշումները, որոնցում արտահայտված իրավական դիրքորոշումներն ուղղորդող նշանակություն ունեն իրավակիրառ պրակտիկայի համար:

Նախ ողջունում եմ Ձեր նախաձեռնությունը ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի նախադեպային նշանակություն ունեցող որոշումների վերաբերյալ հանրությանն իրազեկելու հարցում: ՀՀ բարձրագույն դատական ատյանի գործունեությունը միշտ էլ համընդհանուր ուշադրության կենտրոնում է՝ հաշվի առնելով դատական այս ատյանի սահմանադրական գործառույթի առանձնահատկությունը, սակայն այն լծակները, որոնք թույլ կտան ապահովել այդ գործունեության թափանցիկությունը և հասանելիությունը հանրությանը, դեռևս լիարժեք չեն: Այս հարցում, անշուշտ, կարևոր դերակատարում ունեն նաև զանգվածային լրատվության միջոցների ներկայացուցիչները: Գաղտնիք չէ, որ հենց լրագրողների ամենօրյա աշխատանքի շնորհիվ է հասարակությունն իրազեկվում իրեն հուզող հարցերի վերաբերյալ և ըստ այդմ՝ գնահատում պետական այս կամ այն կառույցի գործունեության արդյունավետությունը: Դատավորի պարագայում նրա աշխատանքի կարևորագույն արդյունքը նրա իսկ կողմից կայացված դատական ակտն է, որը, չնայած հրապարակվում է նաև www.datalex.am կայքում, սակայն միշտ չէ, որ հանրությունը տեղեկացված է այս կամ այն դատական ակտի գոյության մասին: Ուստի կարևորում եմ նման ձևաչափով հանդիպումները և կարծում եմ, որ մամուլի հետ փոխադարձ կապը պետք է շարունակական բնույթ ունենա: Մամուլ և դատական համակարգ փոխհարաբերությունները չպետք է սահմանափակվեն միայն վճռաբեկ ատյանով, այլև ցանկացած ատյանի դատավոր, ով գտնում է, որ իր իսկ կայացրած դատական ակտով նպաստում է օրենքի մեկնաբանության բարելավմանը և օրինակության ու իրավակարգի ամրապնդմանը, նոր իրավական մշակույթ է ներդնում իրավակիրառ պրակտիկա, պետք է հանդես գա նման ձևաչափով:

- Պարոն Խունդկարյան, մեր երկրի քաղաքացիների, հատկապես վարորդների կողմից հաճախ է դատական կարգով վիճարկվում ճանապարհային երթևեկության նշանների տեղակայման հարցում իրավասու վարչական մարմինների անգործությունը, որի իրավաչափության գնահատումը շատ դեպքերում վիճահարույց է: Արդյոք ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն իր որոշումներում անդրադարձել է նշված խնդրին և եթե այո, ապա ինչպիսի չափանիշներ են սահմանվել:

Անշուշտ, Ձեր կողմից նշված հիմնախնդիրը վարորդներին առավել հուզողներից է, որին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն անդրադարձել է 2018 թվականի ապրիլի 07-ին կայացրած թիվ ՎԴ/8765/05/13 որոշմամբ: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը, մասնավորապես, արձանագրել է, որ համապատասխան լիազորություններով օժտված վարչական մարմնի կողմից ընդհանուր օգտագործման ճանապարհները ճանապարհային նշաններով չկահավորելն ինքնին բավարար չէ այդ վարչական մարմնի կողմից դրսևորված անգործությունը ոչ իրավաչափ գնահատելու համար: Նշված անգործության ոչ իրավաչափությունը կարող է հաստատվել միայն որոշակի պայմանների առկայության դեպքում, որոնցից են, օրինակ՝ ճանապարհների որոշակի հատվածում ճանապարհային նշանների տեղակայման մասին համապատասխան լիազորություններով օժտված վարչական մարմնի և ոստիկանության կողմից համատեղ ընդունված որոշման առկայությունը, ճանապարհների որոշակի հատված կոնկրետ ճանապարհային նշաններով կահավորելու օբյեկտիվ անհրաժեշտությունը, ճանապարհային նշանների բացակայության դեպքում ճանապարհային երթևեկության հակասական կանոնների գործողության հնարավորությունը:

Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը նշված որոշման շրջանակներում գտել է, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 69-րդ հոդվածի 3-րդ մասով սահմանված ճանաչման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դատարանը պարտավոր է գնահատել բացառապես այլևս իրավաբանական ուժ չունեցող միջամտող վարչական ակտի կամ կատարմամբ կամ որևէ այլ կերպ իրեն սպառած գործողության կամ անգործության իրավաչափությունը և չի կարող քննարկման առարկա դարձնել վարչական ակտի, գործողության կամ անգործության ու դրանց հետևանքով առաջացած հնարավոր վնասի միջև պատճառահետևանքային կապի առկայության կամ բացակայության հարցը:

- Ինչպես հայտնի է, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն իր որոշումներից մեկում անդրադարձել է ճանապարհապարեկային ծառայության իրականացման ընթացքում հայտնաբերված՝ երթևեկության սահմանված արագությունը գերազանցելու փաստի հաստատման նպատակով ներկայացված ապացույցի թույլատրելիության չափանիշներին: Կմանրամասնե՞ք, խնդրեմ, արտահայտած իրավական դիրքորոշման էությունը:

Ձեր կողմից բարձրացված հարցադրմանը ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն անդրադարձել է թիվ ՎԴ/5059/05/15 վարչական գործի քննության շրջանակներում, մասնավորապես՝ արձանագրելով, որ ճանապարհապարեկային ծառայության իրականացման ընթացքում հայտնաբերված՝ երթևեկության սահմանված արագությունը գերազանցելու փաստն ամրագրող տեսագրությունը պետք է ստացված լինի այնպիսի տեխնիկական միջոցով, որը համապատասխանում է ճանապարհապարեկային ծառայություն իրականացնելիս ճանապարհային երթևեկության բնագավառի իրավախախտումների հայտնաբերման և ամրագրման համար ոստիկանությանը հատկացված տեխնիկական միջոցների՝ ՀՀ կառավարության 23.11.2006 թվականի թիվ 1769-Ն որոշմամբ ներկայացվող պահանջներին: Ավելին, տվյալ տեսագրությունը պետք է ստացված լինի անմիջականորեն ճանապարհային երթևեկության բնագավառի իրավախախտումների հայտնաբերման և ամրագրման համար ոստիկանությանը հատկացված տեխնիկական միջոցից և չպետք է հանդիսանա այդ միջոցից ստացված տեսագրության՝ ՀՀ կառավարության 23.11.2006 թվականի թիվ 1769-Ն որոշմամբ չնախատեսված տեխնիկական միջոցներով կատարված վերարտադրությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ նշված պահանջներին չհամապատասխանող տեսագրությունը չի կարող համարվել թույլատրելի ապացույց՝ ճանապարհապարեկային ծառայության իրականացման ընթացքում հայտնաբերված երթևեկության սահմանված արագությունը գերազանցելու փաստը հաստատելու համար: Ընդ որում, թիվ ՎԴ/5059/05/15 վարչական գործով, որի շրջանակներում արտահայտվել ու կիրառվել է նշված իրավական դիրքորոշումը, որպես անձին վերագրվող՝ վարչական պատասխանատվության հանգեցնող արարքի կատարման փաստը հիմնավորող ապացույց, ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայությունը դատարան էր ներկայացրել ճանապարհային ոստիկանության աշխատակցի բջջային հեռախոսի միջոցով պարեկային ավտոմեքենայում տեղադրված տեսագրող սարքից կատարված տեսագրությունը, որը ՀՀ վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ ապացուցողական ուժ չուներ և չէր կարող դրվել դատական ակտի հիմքում, քանի որ ՀՀ կառավարության 23.11.2006 թվականի թիվ 1769-Ն որոշմամբ չնախատեսված տեխնիկական միջոցներով կատարված վերարտադրություն էր:

- Հաջորդ հարցը, որ կցանկանայինք ուղղել Ձեզ, տնտեսվարող սուբյեկտներին առավել հաճախ հուզող հարցերի շրջանակից է և վերաբերում է հսկիչ գնման հանձնարարագրով նախատեսված ուսումնասիրություն կատարելու ժամկետների հաշվարկման կարգին: Արդյո՞ք ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն արտահայտել է իրավական դիրքորոշում այս խնդրահարույց հարցի վերաբերյալ:

Միանգամայն իրավացի եք, հիմնահարցը հրատապ է ոչ միայն տնտեսվարող սուբյեկտների գործունեությանն անհարկի միջամտելու երաշխիքների ապահովման տեսանկյունից, այլ նաև իրավական որոշակիության կանոնների հստակեցման առումով, որի գիտակցումով էլ, թերևս, պայմանավորված՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը թիվ ՎԴ/6295/05/14 վարչական գործով կայացրած որոշմամբ, մասնավորապես, արձանագրել է, որ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի՝ «Հարկային մարմնի կողմից հսկիչ գնումների անցկացման կարգը» վերտառությամբ 2-րդ հավելվածի 1.4-րդ կետով սահմանված՝ հսկիչ գնում իրականացնելու մասին հանձնարարագրում ժամկետը նշելու իմպերատիվ պահանջը կարող է բովանդակային առումով կատարված համարվել, եթե hսկիչ գնում կատարելու հանձնարարագրում նշված են ժամկետի սկզբնակետը և տևողությունը: Հիմք ընդունելով իրավական որոշակիության սկզբունքի վերաբերյալ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի և ՀՀ սահմանադրական դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը հանգել է այն եզրակացության, որ հսկիչ գնումը պետք է սկսվի և ավարտվի հանձնարարագրում նշված ժամկետում, որը հաշվարկվում է հանձնարարագրում նախատեսված օրվանից, իսկ դրա բացակայության դեպքում՝ հանձնարարագիրն ուժի մեջ մտնելու, այն է՝ հանձնարարագիրը համապատասխան պաշտոնատար անձանց հանձնելու օրվան հաջորդող օրվանից:

- Խնդրում ենք հստակեցնել, թե ինչպիսին է 14.04.1997 թվականին ընդունված, 30.05.1997 թվականին ուժի մեջ մտած և 01.01.2018 թվականին ուժը կորցրած «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 29.1-րդ հոդվածի կիրառման շրջանակը՝ ըստ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի նախադեպային պրակտիկայի:

Պետք է նշեմ, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն արդեն իրավական դիրքորոշում է արտահայտել անբողոքարկելի վարչական ակտերով առաջադրված հարկային պարտավորությունների հարկադիր կատարումն ապահովելու նպատակով առանձին որոշում ընդունելու` իրավասու վարչական մարմնի լիազորության սահմանների և կիրառման հիմքերի վերաբերյալ: Թիվ ՎԴ2/0016/05/16 որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը, մասնավորապես, արձանագրել է, որ իրավահարաբերության ծագման պահին գործող՝ 14.04.1997 թվականին ընդունված, 30.05.1997 թվականին ուժի մեջ մտած և 01.01.2018 թվականին ուժը կորցրած «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 29.1-րդ հոդվածով սահմանված՝ հարկային պարտավորությունների գծով գումարների վճարումը սահմանված ժամկետից ուշացնելու դեպքում հարկային մարմնի կամ տեղական ինքնակառավարման մարմնի կողմից հարկ վճարողից ժամանակին չվճարված գումարը գանձելու վերաբերյալ որոշում (հանրային իրավական դրամական պահանջի վերաբերյալ վարչական ակտ) կայացնելու կառուցակարգը կիրառելի է միայն այն դեպքերում, երբ հարկ վճարողի տվյալ հարկային պարտավորությունները դեռևս հաստատված չեն որևէ վարչական ակտով, օրինակ՝ ստուգման ակտով, և առաջացել են, օրինակ, հարկային մարմին ներկայացրած հաշվարկների (հայտարարագրերի, հաշվետվությունների) հիման վրա կամ անմիջականորեն օրենքի ուժով (գույքահարկ, հողի հարկ): Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը նշել է, որ եթե հարկային պարտավորությունների գծով հանրային իրավական դրամական պահանջն արդեն իսկ հաստատված է վարչական ակտով, ապա իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Հարկերի մասին» ՀՀ օրենքի 29.1-րդ հոդվածի հիմքով հարկ վճարողից ժամանակին չվճարված գումարը գանձելու վերաբերյալ նոր որոշում (հանրային իրավական դրամական պահանջի վերաբերյալ վարչական ակտ) կայացնելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:

- Խնդրում ենք ներկայացնել ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի նախադեպային պրակտիկան «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 29-րդ հոդվածի շրջանակներում աշխատանքային իրավահարաբերություններում առաջացող հիմնախնդիրների լուծման համատեքստում:

Բարձրացված հարցադրումը միանգամայն արդիական է, քանի որ «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 29-րդ հոդվածի կիրառման շրջանակների վերաբերյալ ՀՀ դատական պրակտիկայում առկա են որոշ հիմնախնդիրներ, որոնց ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը փորձել է լուծումներ տալ թիվ ԿԴ/1490/02/16 քաղաքացիական գործով կայացված որոշմամբ, մասնավորապես՝ փաստելով, որ «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 29-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը կարգավորում են միևնույն` համայնքի աշխատակազմի հաստիքների կրճատմամբ ուղեկցվող վերակազմակերպման, անվանափոխության և կառուցվածքային փոփոխության գործընթացի տարբեր փուլերը՝ միաժամանակ անդրադառնալով այն հարցին, թե համայնքային ծառայության հաստիքների կրճատման պարագայում ինչպես է իրացվում համայնքային ծառայողի՝ աշխատանքային գործունեությունը շարունակելու նախապատվության իրավունքը: Նշված որոշմամբ անդրադառնալով աշխատանքից ազատելու վերաբերյալ ծանուցման ընթացակարգին՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը փաստել է, որ աշխատանքից ազատելու ծանուցումը տրամադրվում է աշխատանքային հարաբերությունների առկայության պայմաններում: Միաժամանակ նշված որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքով սահմանված` աշխատանքում վերականգնվելու անհնարինության հիմք կարող է հանդիսանալ նաև վեճի լուծման պահին «Համայնքային ծառայության մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված համայնքային ծառայության պաշտոն զբաղեցնելու առավելագույն տարիքը լրացած լինելը:

- Պարոն Խունդկարյան, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախադեպային պրակտիկայի վերջին զարգացումների լույսի ներքո ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն իր որոշումներում արդյո՞ք անդրադարձել է արդարացվածի կողմից ոչ նյութական վնասի հատուցում պահանջելու խնդրին և, եթե այո, ապա ինչպիսի իրավական դիրքորոշումներ են արտահայտվել:

2014 թվականին օրենսդիրը Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից Հայաստանի Հանրապետության դեմ մի շարք գործերով կայացված վճիռներից և ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 17-րդ հոդվածն այնքանով, որքանով բարոյական վնասը չի դիտում որպես վնասի տարատեսակ և չի ապահովում բարոյական վնասի փոխհատուցման հնարավորություն, հակասահմանադրական ճանաչելուց հետո ներդրեց ոչ նյութական վնասի հատուցման կառուցակարգը: Օրենսդրական այս նախաձեռնությունը, անշուշտ, ողջունելի է, քանի որ ուղղված է անձի խախտված իրավունքների վերականգնման լիարժեք ապահովմանը: Օրենսդրական այս փոփոխությունից հետո պալատն առաջին անգամ 27.12.2017 թվականին թիվ ԵԿԴ/3296/02/14 քաղաքացիական գործով որոշում է կայացրել ոչ նյութական վնասի հատուցման պայմանների վերաբերյալ՝ անդրադառնալով ոչ նյութական վնասի հատուցման համար հիմք հանդիսացող խախտված իրավունքների շրջանակին, քննարկման առարկա դարձնելով ոչ նյութական վնասի հատուցման հիմքը և չափը: Նշված որոշման շրջանակներում պալատը դատական պրակտիկայի համար ուղղորդող նշանակություն ունեցող դիրքորոշումներ է արտահայտել նման գործերով ապացուցման առանձնահատկությունների վերաբերյալ՝ արձանագրելով, որ ոչ նյութական վնասի հատուցման հիմք հանդիսացող տառապանքի, մասնավորապես՝ հոգեկան տառապանքի հաստատման համար պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ նման տառապանքը հաստատելու համար ուղղակի ապացույցներ (օրինակ՝ բժշկական փաստաթղթեր, փորձագետի եզրակացություն) կարող են և չներկայացվել: Տառապանքի առկայությունը կարող է հաստատվել ցանկացած ապացույցով, այդ թվում՝ կողմի, նրա հարազատների ցուցմունքներով: Այլ կերպ ասած` հոգեկան տառապանքի առկայությունը հիմնավորելու համար չափից ավելի ֆորմալ պահանջները չեն բխի հոգեկան տառապանքի առանձնահատկություններից: Ուստի ցանկացած ապացույց, որը կարող է վկայել հոգեկան տառապանքի առկայության մասին (օրինակ՝ ձերբակալվածին պահելու պայմանները, տևողությունը, անձի անհատական հատկանիշները՝ դյուրագրգիռությունը, ներշնչվողականությունը և այլն), պետք է գնահատվի դատարանի կողմից:

Զարգացնելով նշված որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը թիվ ԵԿԴ/4689/02/15 քաղաքացիական գործով 2018 թվականի ապրիլի 7-ի որոշմամբ, ղեկավարվելով Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի և ՀՀ սահմանադրական դատարանի դիրքորոշումներով ու հաշվի առնելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված իրավակարգավորումը, նախ և առաջ փաստել է, որ արդարացվածն ընդհանուր հիմունքներով իրավունք ունի պահանջել ոչ նյութական վնասի հատուցում՝ միևնույն ժամանակ արձանագրելով, որ արդարացվածի` ՀՀ Սահմանադրությամբ և «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների խախտման փաստը դատական կարգով հաստատված չլինելն արգելք չէ հատուցում ստանալու համար՝ նկատի ունենալով, որ անձի` արդարացվածի կարգավիճակը մինչև 01.01.2016 թվականը կարող էր հաստատվել ոչ միայն դատավճռով կամ դատական կարգով, այլև քրեական հետապնդման մարմնի որոշմամբ, որն իր իրավական հետևանքներով նշված ժամանակահատվածում հավասարեցված է եղել արդարացման դատավճռին: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը եզրահանգել է, որ եթե իրավահարաբերության ծագման պահին գործող օրենսդրությամբ առկա է եղել հնարավորություն` անձին արդարացված համարել նաև քրեական հետապնդման մարմնի որոշմամբ, անհիմն կլինի մերժել վերջինիս ոչ նյութական վնասի հատուցման պահանջն այն հիմքով, որ իրավունքի խախտման փաստը դատական կարգով հաստատված չէ:

- Արդյոք ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն իր որոշումներում անդրադարձել է ոչ իրավաչափ վարչարարության արդյունքում պատճառված ոչ նյութական վնասի հատուցման իրավունքի իրացման ընթացակարգի վերաբերյալ միասնական դատական պրակտիկա ձևավորելու հարցին:

Ի պատասխան Ձեր հարցադրմանը, պետք է նշեմ, որ թիվ ԵԿԴ/0441/02/16 քաղաքացիական գործով կայացրած որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը խնդիրն ամբողջությամբ կարգավորել է՝ սահմանելով, որ Հայաստանի Հանրապետության իրավական համակարգում ոչ իրավաչափ վարչարարությամբ պատճառված ոչ նյութական վնասի հատուցման իրավունքը կենսագործվում է հետևյալ ընթացակարգով.

1. նախևառաջ ոչ նյութական վնաս պատճառած պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործողությունը, անգործությունը կամ վարչական ակտը պետք է շահագրգիռ անձի դիմումով (վարչական կամ դատական կարգով) ճանաչվի ոչ իրավաչափ,
2. այնուհետև շահագրգիռ անձը պետք է դիմի ոչ իրավաչափ գործողություն կատարած կամ ոչ իրավաչափ անգործություն դրսևորած կամ ոչ իրավաչափ վարչական ակտ ընդունած վարչական մարմնին՝ ոչ նյութական վնասի հատուցման պահանջով,
3. ոչ նյութական վնասի հատուցման դիմումի լրիվ կամ մասնակիորեն մերժման դեպքերում շահագրգիռ անձը կարող է վարչական կարգով բողոքարկել այդ դիմումը մերժելու մասին վարչական ակտը կամ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով նախատեսված համապատասխան հայցատեսակի միջոցով դիմել վարչական դատարան՝ ոչ իրավաչափ գործողություն կատարած կամ ոչ իրավաչափ անգործություն դրսևորած կամ ոչ իրավաչափ վարչական ակտ ընդունած վարչական մարմնին ոչ նյութական վնասի հատուցման վերաբերյալ վարչական ակտ ընդունելուն պարտավորեցնելու պահանջով,
4. ոչ նյութական վնասի հատուցման դիմումը չքննարկվելու դեպքում գործում է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 48-րդ հոդվածով նախատեսված իրավաբանական ֆիկցիայի ինստիտուտը (դրա համար անհրաժեշտ բոլոր պայմանների առկայության պարագայում), որի շրջանակներում շահագրգիռ անձը կարող է հասնել ոչ նյութական վնասի հատուցման իր իրավունքի գործնական իրացմանը՝ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված գործողության կատարման հայցատեսակով վարչական դատարան դիմելու միջոցով:

- Պարոն Խունդկարյան, վերջին ժամանակներս քաղաքացիների, փաստաբանների կողմից հաճախ է բարձրաձայնվում սնանկության գործերով միջանկյալ բաշխման ծրագրով կառավարչի վարձատրության նպատակահարմարության և դրա հաշվարկման կարգի ու չափերի իրավաչափության վերաբերյալ: Ինչպիսին է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի նախադեպային պրակտիկան այս ոլորտում:

Աներկբա, հարցն ունի ոչ միայն իրավական, այլ նաև տնտեսական կարևորություն, ինչը գիտակցելով էլ, ինչպես նաև միասնական դատական պրակտիկա ձևավորելու անհրաժեշտությամբ պայմանավորված՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը սնանկության գործերով միջանկյալ բաշխման ծրագրով կառավարչի վարձատրության հաշվարկման կարգին անդրադարձել է թիվ ԵԿԴ/0075/04/15 քաղաքացիական գործով կայացված որոշմամբ՝ փաստելով, որ ինչպես սնանկության կառավարիչը` իրեն տրվելիք վարձատրության գումարի մասով, այնպես էլ՝ վարչական ծախսերի հասցեատերերը` դրանց դիմաց տրվելիք հատուցման մասով, «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի իմաստով պարտատերեր (պահանջատերեր) չեն, հետևաբար սնանկության կառավարչին հասանելիք վարձատրության գումարը և վարչական ծախսերի հասցեատերերին վճարվելիք հատուցումները չեն կարող դիտվել պահանջի բավարարում ու այդ գումարների դիմաց կառավարչին տրվել վարձատրություն:

Ավելին, ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը նշված որոշմամբ սահմանել է կառավարչի վարձատրությունը որոշելու բանաձև և այն հաշվելու կարգ:

- Նախորդ հարցի հետ կապված, կխնդրեինք պարզաբանել, թե արդյո՞ք ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն իրավական դիրքորոշում արտահայտել է այն հարցի վերաբերյալ, թե սնանկության ժամանակավոր կառավարիչն իրավունք ունի բողոքարկելու պարտապանին սնանկ ճանաչելու դիմումը մերժելու մասին վճիռը, ինչպես նաև՝ ա՞րդյոք սնանկության ժամանակավոր կառավարչի վարձատրության հարց առաջանում է այն դեպքերում, երբ սնանկության հիմքերը վերանալու պայմաններում կայացվել է սնանկության դիմումը մերժելու մասին վճիռ:

Նախ և առաջ պետք է նշեմ, որ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը թիվ ԵՇԴ/0078/04/17 գործով կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ թեև ընդհանուր կանոնի համաձայն՝ սնանկության ժամանակավոր կառավարիչը չի կարող բողոքարկել պարտապանին սնանկ ճանաչելու դիմումը մերժելու մասին վճիռը, սակայն այդ սահմանափակումը չի վերաբերում այն դեպքին, երբ վճիռն ուղղակիորեն վերաբերում է սնանկության ժամանակավոր կառավարչի իրավունքներին, մասնավորապես՝ վերջինիս վարձատրություն ստանալու իրավունքին: Ապա անդրադառնալով սնանկության ժամանակավոր կառավարչի վարձատրության հարցին՝ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը կարևորել է, որ դատարանի կողմից, որպես սնանկության ժամանակավոր կառավարիչ նշանակվելիս, վերջինիս համար արդեն իսկ ծագում է վարձատրության իրավունքը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը փաստել է, որ սնանկության հիմքերը վերանալու պայմաններում սնանկության դիմումը մերժելու մասին վճիռ կայացվելու պայմաններում ժամանակավոր կառավարչի վարձատրության չափը պետք է որոշվի «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 21-րդ հոդվածի 4-րդ մասի կարգավորմանը համապատասխան:

- Պարոն Խունդկարյան, ներկայումս բավականին աճել է նաև օտարերկրյա անձանց մասնակցությամբ դատական վեճերի թիվը, արդյոք ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը որևէ դիրքորոշում արտահայտել է այդպիսի վեճերի ենթակայության հարցի վերաբերյալ:

Անշուշտ աշխարհաքաղաքական գլոբալիզացման ներկայիս դարաշրջանում մեր երկիրը չի կարող մերժել միջազգային իրավական համագործակցության անհրաժեշտությունը: Այդպիսի մի համագործակցության դրսևորում է օտարերկրյա անձանց մասնակցությամբ վեճերի լուծման համապատասխան կառուցակարգերի առկայությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը թիվ ԱՐԴ/4024/02/17 քաղաքացիական գործով անդրադարձել է, մասնավորապես, օտարերկրյա անձանց մասնակցությամբ Հայաստանի Հանրապետության տարածքից դուրս կնքված ամուսնությունն անվավեր ճանաչելու մասին պահանջը Հայաստանի Հանրապետության դատարանների կողմից քննելու իրավասության հարցին: ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատն արձանագրել է, որ օրենսդիրը երաշխավորել է օտարերկրյա անձանց դատական պաշտպանության իրավունքը՝ նրանց իրավունք վերապահելով իրենց իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության համար՝ գործերի ենթակայությանը համապատասխան դիմելու Հայաստանի Հանրապետության դատարաններ, եթե տվյալ գործով պատասխանող կողմը Հայաստանի Հանրապետությունում ունի բնակության վայր կամ գտնվում է Հայաստանի Հանրապետության տարածքում: Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը, հաշվի առնելով ՀՀ Սահմանադրությամբ ամրագրված՝ միջազգային պայմանագրերի նորմերի գերակայության սկզբունքը, կարևորել է օտարերկրյա անձանց մասնակցությամբ վեճերի ենթակայությունը պարզելիս համապատասխան միջազգային պայմանագրի առկայության և դրանում ենթակայության հարցերը կարգավորող դրույթների բացահայտումը: Ընդ որում, միջազգային պայմանագրերի նորմերի և ներպետական դատավարական նորմերի վերաբերելի կարգավորումների հակասության դեպքում պետք է կիրառվեն համապատասխան միջազգային պայմանագրի դրույթները: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նաև գտել է, որ եթե հայցադիմումի ընդունելիության փուլում ներկայացված փաստական տվյալների հիման վրա հնարավոր չէ բացահայտել միջազգային պայմանագրով սահմանված ենթակայության պայմանի առկայությունը, ապա հայցադիմումի ընդունումը միայն այդ հիմքով մերժվել չի կարող, քանի որ կիրառվելիք սահմանափակումն այդ դեպքում համաչափ չի լինի հետապնդվող նպատակի հետ և անհարկի կսահմանափակի անձի դատարանի մատչելության իրավունքը: Նման իրավիճակում, ելնելով անձի դատարանի մատչելության իրավունքի երաշխավորման անհրաժեշտությունից, կիրառման ենթակա են ներպետական վերաբերելի դատավարական նորմերը:

Հարցազրույցը վարեց «Դատական իշխանություն» գիտամեթոդական ամսագրի գլխավոր խմբագիր Վահե Ենգիբարյանը: